Việt Nam vẫn đang là nguồn cung cá ngừ lớn thứ 13 trong số 27 nguồn cung cá ngừ cho thị trường Anh. So với giai đoạn trước khi thực thi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Vương quốc Anh (UKVFTA), xuất khẩu cá ngừ Việt Nam sang thị trường này đã bắt đầu có tăng trưởng tích cực tuy chưa ổn định. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), 9 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu cá ngừ sang thị trường này vẫn tăng 48% so với cùng kỳ năm trước, đạt hơn 5,5 triệu USD.
Với thói quen sử dụng các sản phẩm thủy sản ít nhất 1 lần/tuần với lượng trung bình là gần 153 g/người/tuần, Vương quốc Anh được coi là một trong những thị trường ưa chuộng thủy sản, đặc biệt là các sản phẩm cá. Xét về các sản phẩm chế biến, đóng hộp thì cá ngừ là lựa chọn hàng đầu của người tiêu dùng Anh. Tại Anh, cá ngừ là một loại thực phẩm được sử dụng chủ yếu trong các món ăn nhanh, như bánh mì kẹp, hay trong nhiều bữa ăn khi đi du lịch. Hiện Việt Nam đang là nguồn cung cá ngừ đứng thứ 13 tại thị trường này, sau cả Ecuador, Philippines, Thái Lan và Indonesia.
Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, trong 5 năm của giai đoạn 2015-2020, Vương quốc Anh luôn là 1 trong 17 thị trường xuất khẩu cá ngừ lớn nhất của Việt Nam. Hiện Việt Nam xuất khẩu chủ yếu cá ngừ tươi và đông lạnh sang Anh, đặc biệt là thịt/philê cá ngừ đông lạnh mã HS 0304, chiếm tới 88% tổng giá trị xuất khẩu cá ngừ sang thị trường này. Tuy nhiên, trong năm 2020 (1 năm trước khi UKVFTA có hiệu lực), hoạt động xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam sang Anh chưa được như kỳ vọng, tăng giảm thất thường. Nguyên nhân chính của sự sụt giảm được cho là do tác động của đại dịch Covid-19 và việc Anh rời khởi Liên minh Châu Âu (EU) đã làm thay đổi hành vi tiêu dùng của người Anh. Giá trị xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam sang thị trường này cả năm 2020 đạt gần 7 triệu USD, giảm 2% so với năm 2019. So với năm 2019, xuất khẩu nhóm sản phẩm này của Việt Nam sang Anh giảm, trong khi xuất khẩu cá ngừ đóng hộp lại tăng, dù thị phần còn rất khiêm tốn. Trong năm 2021, năm đầu thực thi Hiệp định, thị trường này nhập khẩu thủy sản trị giá khoảng 3,1 tỷ bảng Anh, tương đương hơn 3,7 tỷ USD vào năm 2021. Trong đó, cá ngừ đứng vị trí thứ hai với tỷ trọng 16% tổng nhập khẩu thủy sản của thị trường này với 113,5 nghìn tấn, chiếm thị phần khá khiêm tốn với khoảng 2%.
Về phía thị trường Việt Nam, kể từ năm 2021 đến nay, do tác động của Brexit và ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 mà hoạt động xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam sang Anh không ổn định và có xu hướng sụt giảm. Giá trị xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam sang Anh năm 2021 chỉ đạt gần 9,3 triệu USD, giảm 23% so với cùng kỳ năm 2020.
Sang năm 2022, các tháng đầu năm nhiều khó khăn khiến xuất khẩu cá ngừ sang thị trường này thấp hơn so với các năm trở lại đây. Tuy nhiên, xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam sang Vương quốc Anh đã tăng trưởng mạnh trong tháng 9/2022, với trị giá tăng 162% so với cùng kỳ năm 2021.
Đến năm 2023, xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam sang Anh đã tăng trưởng tốt. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), trong tháng 9, xuất khẩu cá ngừ đã sụt giảm, giảm 36% so với cùng kỳ năm 2022. Tuy nhiên, tính lũy kế 9 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu cá ngừ sang thị trường này vẫn tăng 48% so với cùng kỳ năm trước, đạt hơn 5,5 triệu USD.
Về cơ cấu sản phẩm, Việt Nam xuất khẩu nhiều nhất thịt/loin cá ngừ đông lạnh mã HS0304 sang thị trường Anh, chiếm tới hơn 94% tổng kim ngạch xuất khẩu. So với cùng kỳ năm 2022, xuất khẩu các mặt hàng cá ngừ tươi và đông lạnh của Việt Nam sang Anh đang tăng mạnh.
Theo số liệu thống kê của Trung tâm Thương mại Thế giới (ITC), tính đến hết tháng 7/2023, nhập khẩu cá ngừ của Anh đạt hơn 291 triệu USD, tăng 4% so với cùng kỳ. Sau một thời gian sụt giảm liên tục từ đầu năm, xuất khẩu cá ngừ của Anh đã tăng trở lại trong tháng 7.
Trong những tháng đầu năm 2023, Anh là nước có tỷ lệ lạm phát thuộc top cao nhất trong các nền kinh tế lớn. Lạm phát cao đã ảnh hưởng tới doanh số bán hải sản, trong đó có cả cá ngừ, tại nước này. Nhu cầu đối với các sản phẩm cá ngừ và các loại hải sản bảo quản được lâu như cá ngừ đóng hộp, đóng túi… giảm mạnh. Tuy nhiên, theo báo cáo của Kantar Worldpanel (là một bộ phận của công ty nghiên cứu thị trường Kantar Group có trụ sở chính tại London, Anh), cho thấy tốc độ lạm phát hàng hóa thực phẩm tại Anh đã giảm trở lại mức một con số lần đầu tiên kể từ tháng 7/2022. Cụ thể, tỷ lệ lạm phát thực phẩm hàng năm tại Anh ở mức 9,7% trong 4 tuần tính đến ngày 29/10. Đây là một tín hiệu cho thấy khả năng thị trường cá ngừ nước này sẽ hồi phục.
Hiện nay, tỷ trọng cá ngừ tại thị trường Anh vẫn còn rất khiêm tốn 1%. Cá ngừ của Việt Nam đang có lợi thế tại thị trường này nhờ những ưu đãi thuế quan từ Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Vương quốc Anh (UKVFTA). Theo cam kết tại Hiệp định UKVFTA, Hiệp định này có cơ chế tiếp nối Hiệp định EVFTA, đồng nghĩa với việc mức thuế nhập khẩu đối với các loại sản phẩm cá ngừ tươi và đông lạnh sẽ nhanh chóng được loại bỏ. Mức thuế cho sản phẩm cá ngừ loin đông lạnh hoặc phi lê sẽ được loại bỏ trong khoảng thời gian 3 năm từ mức 18% về 0%. Đối với cá ngừ chế biến sử dụng cho cá ngừ đóng hộp - tỉ lệ cơ bản 24% sẽ được giảm trong lịch trình 7 năm. Đối với cá ngừ đóng hộp và bao gói, mức hạn ngạch sẽ là 11.500 tấn mỗi năm sẽ được miễn thuế. Sau đó, mức thuế như ban đầu 20,5% sẽ được áp dụng, mức thuế này sẽ giảm 3,5% mỗi năm. Với thoả thuận này, các sản phẩm cá ngừ của Việt Nam đang có lợi thế tại thị trường Anh.
Tuy nhiên, để được hưởng mức thuế ưu đãi như trong Hiệp định UKVFTA đã cam kết, các sản phẩm thủy sản của Việt Nam phải chứng minh được nguồn gốc xuất xứ. Quy định về Quy tắc xuất xứ trong UKVFTA tương tự với EVFTA, với tiêu chí xuất xứ đối với thủy sản nguyên liệu và thủy sản chế biến trong UKVFTA là xuất xứ thuần túy. Điều này có nghĩa là thuỷ sản thô, sơ chế và thuỷ sản chế biến xuất khẩu của Việt Nam được coi là có xuất xứ theo Hiệp định UKVFTA khi nguyên liệu thuỷ sản dùng trong quá trình sản xuất có xuất xứ thuần tuý từ Việt Nam (được sinh ra hoặc nuôi dưỡng, đánh bắt và chế biến hoàn toàn tại Việt Nam), không được phép nhập khẩu từ nước thứ ba ngoài Hiệp định.
Trước đó, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) đã từng dự báo kịch bản khai thác thị trường giai đoạn 2022 – 2025. Theo đó, với bối cảnh thị trường còn nhiều khó khăn, xuất khẩu cá ngừ nói chung và xuất khẩu cá ngừ sang Vương quốc Anh nói riêng cần nhiều nỗ lực để phục hồi về mức khoảng 12-15 triệu USD/năm. Kết quả này có thể đạt trong kịch bản sản lượng đánh bắt tự nhiên giảm mạnh và mức tiêu thụ cá ngừ của Anh gia tăng. Trong các kịch bản kém thuận lợi hơn, xuất khẩu cá ngừ sang Anh có thể đạt trên 10 triệu USD/năm. Tuy nhiên, với lợi thế về thuế quan từ Hiệp định UKVFTA, sản phẩm cá ngừ Việt Nam đã tạo lập được lập lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ thương mại khác. Về dài hạn, với đặc điểm của thị trường và nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng với các mặt hàng thủy sản, Vương quốc Anh vẫn sẽ là thị trường tiềm năng cho các doanh nghiệp. Dự báo xuất khẩu cá ngừ sang thị trường Vương quốc Anh giai đoạn 2022-2025 có thể sẽ dần hồi phục và đạt tăng trưởng trung bình 8-9%/năm.
